کانادا، سرآمد کارآفرینی زنان نسبت به دیگر کشورها 

کانادا بالاترین نرخ کارآفرینی زنان جهان را داردطی یک دههء گذشته شرایط اقتصادی کانادا تغییرات زیادی داشته است. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این دگرگونی، رشد حضور زنان در اقتصاد این کشور ۳۳ میلیون نفری است. زنان کانادایی با اعتماد به نفس خاصی که پیدا کرده‌اند اکنون ۳۵ درصد شرکت‌ها و کسب و کارهای کوچک و متوسط این کشور را در تملک یا مدیریت خود دارند. این میزان حضور در اقتصاد و کارآفرینی در هیچ یک از کشورهای پیشرفتهء جهان مشاهده نمی‌شود. طبق آمار سال پیش، در حال حاضر ۱۳۷ هزار شرکت یا کسب و کار کوچک در کانادا در مدیریت و تملک زنان است و انتظار می‌رود طی یک دههء آینده این تعداد دو برابر شود. در کانادا حدود ۸۲۱ هزار زن کارآفرین مشغول فعالیت هستند. در مجموع زنان هر سال ۱۸ میلیارد دلار به اقتصاد این کشور سود می‌رسانند. همچنین از سال ۱۹۷۶ تاکنون متوسط نرخ رشد تعداد زنان خوداشتغال سالانه ۳/۵ درصد بوده در حالی که این رقم در مورد مردان ۲/۲ درصد است. زنان کارآفرین مالکیت ۴۵ درصد شرکت‌های کوچک و متوسط کانادا را در اختیار دارند.

همچنین تحقیقات نشان می‌دهد احتمال خوداشتغالی زنان با افزایش سن آن‌ها بالا می‌رود و در سنین ۳۵ تا ۵۴ سال، بیش‌ترین احتمال خوداشتغالی زنان وجود دارد. در کانادا ۵۸ درصد خوداشتغال‌ها در سنین ۳۵ تا ۵۴ هستند و با افزایش سن احتمال تاسیس کسب و کار بالا می‌رود و بالاترین میزان کارآفرینی در زنان ۵۵ ساله مشاهده می‌شود، اما واقعیت این است که شبیه اکثر کشورهای دیگر صنعتی، در کانادا به طور متوسط درآمد زنان کارآفرین پایین‌تر از کارمندان زن است. سال گذشته ۱۷ درصد زنان خوداشتغال بیش از ۳۰ هزار دلار در سال درآمد داشتند در حالی که این میزان برای مردان ۴۲ درصد است. نکتهء بسیار جالب در مورد وضعیت کارآفرینی زنان این است که نیمی از این زنان در خانه کار می‌کنند و فعالیت‌های شغلی‌شان را در منزل انجام می‌دهند.

همچنین زنان نسبت به مردان تمایل بیش‌تری دارند که کسب و کاری در حوزه‌های کم‌رشدتر و پرریسک‌تر نظیر خرده‌فروشی و خدمات را داشته باشند. بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳ تعداد زنان کارآفرین کانادا از ۲۷ درصد به ۳۳ درصد افزایش یافت و این امر نشان می‌دهد زنان در مقایسه با مردان بیش‌تر در کسب و کار باقی می‌مانند و نرخ ماندگاری آن‌ها خصوصا در مشاغلی که دسترسی به منابع مالی بانکی دشوارتر است بیش‌تر است. از آن‌جا که در این کشور نرخ رشد شرکت‌های کوچک بسیار بالا و بین ۱۰۰ درصد تا ۱۴۰ درصد است، نقش زنان در اقتصاد کانادا بسیار بزرگ‌تر خواهد شد.

زنان به ویژه در بخش‌های مدیریت خدمات، خدمات آموزشی و تخصصی، خدمات فنی و علمی بسیار فعال هستند و عمدتا در همین حوزه‌ها به ایجاد کسب و کار می‌پردازند. همچنین نیمی از زنان کارآفرین و خوداشتغال کانادایی دارای مدرک دانشگاهی یا دوره‌های آموزشی پس از دیپلم هستند. در حال حاضر زنان با ایجاد کسب و کار برای بیش از دو میلیون نفر شغل ایجاد کرده‌اند. تحقیقات نشان‌می‌دهد تمایل زنان کانادایی به ایجاد کسب و کار بیش از استخدام شدن توسط کارفرماهاست به همین دلیل طی ۲۵ سال گذشته شاهد رشد چشمگیر کارآفرینی زنان در این کشور هستیم. از سال ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۱ تعداد زنان کارآفرین در کانادا ۲۰۸ درصد رشد کرد، در حالی که در همین مدت رقم مربوط به مردان ۳۸ درصد است. تمایل زنان کانادایی به کار در زمینه‌های جدید و غیرسنتی بسیار بالاست. برای مثال در سال ۲۰۰۵ زنان ۵۰‌درصد مالکیت ۳۱ درصد شرکت‌های فعال در حوزهء تکنولوژی پیشرفته و ۳۱ درصد شرکت‌های تولیدی را در اختیار داشتند.

● تسهیل مشارکت اقتصادی زنان

با توجه به نقش رو به رشد زنان در اقتصاد کانادا نخست‌وزیر این کشور در سال ۲۰۰۳ فرمان تاسیس گروهی ویژه را برای تسهیل کارآفرینی زنان صادر کرد. وظیفهء این گروه به شرح زیر است:

۱) شناسایی چالش‌ها و مشکلات پیش‌روی زنان در حوزهء‌کارآفرینی و نیز اشتغال به کار و ارایهء راه‌حل برای رفع این مشکلات. برگزاری برنامه‌های آموزشی برای زنان در زمینه‌هایی نظیر تامین اعتبار کارآفرینی، مدیریت منابع انسانی و معرض رویه‌های موفق بین‌المللی در حوزه‌های گوناگون فعالیت زنان کارآفرین

۲) دادن خدمات مشاوره‌ای به نهادهای دولت در زمینهء تسهیل کارآفرینی زنان و آماده کردن مقدمات برای تصویب قوانین در این زمینه. با آن‌که تلاش‌های زیادی برای هموار کردن راه نقش‌آفرینی گسترده‌تر زنان در اقتصاد کانادا صورت گرفته است اما همچنان موانعی وجود دارد. گروه ویژه‌ای که به دستور نخست‌وزیر کانادا تشکیل شده با سه پیش‌فرض زیر اقدامات خود را انجام می‌دهد:

▪ کارآفرینی زنان، پرسرعت‌ترین کارآفرینی در اقتصاد کاناداست.

▪ زنان کارآفرین در کانادا با چالش‌ها و موانع منحصر به فرد برای پیروزی مواجه هستند.

▪ تسهیل رشد کارآفرینی زنان یکی از عناصر توسعهء شرکت‌ها و کسب و کارهای کوچک این کشور است.

این گروه برای آگاه کردن دولت کانادا از لزوم تمرکز بر زنان کارآفرین به ‌عنوان عاملی مهم در پیشرفت اقتصادی این کشور ده‌ها توصیه مشخص ارایه کرده است. در این توصیه‌ها به نحوهء برخورد با زنان به گونه‌ای که پتانسیل اقتصادی آن‌ها به حداکثر برسد اشاره شده است. چند مورد این توصیه‌ها به شرح زیر است:

- افزایش دسترسی به سرمایه، اطلاعات و برنامه‌های دولت

- تحقیقات عمیق و گسترده در زمینهء تمام جوانب کارآفرینی زنان،

- افزایش دسترسی به کمک‌های دولتی،

- افزایش دسترسی به شبکه‌های حمایتی دولت از جمله نگهداری از کودکان و مزایای بارداری و وضع حمل،

- آموزش تجاری،

- تسهیل ارتقای شغلی زنان و تشویق آن‌ها به کارآفرینی و کسب مهارت‌های شغلی،

- آموزش زنان در زمینهء صادرات محصولات کسب و کار و شرکت خود،

- استفاده از تجارب دیگر کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی،

- اصلاح ساختار بخش خدمات یعنی بخشی از اقتصاد که بیش‌ترین تعداد زن کارآفرین در آن مشغول فعالیت هستند و

- ارتقای فرهنگ خوداشتغالی و کارآفرینی با هدف کاهش نرخ هفت درصدی بیکاری و کمک به رشد اقتصادی کشور.

در گزارش گروه ویژه آمده است برنامه‌ها و خدمات حمایتی ویژهء زنان باید با گستردگی بسیار بیش‌تر اجرا شود و در این زمینه دولت فدرال نقش بسیار بزرگی دارد. اگر دولت به وظیفهء بزرگ خود در بخش زنان عمل نکند، اقتصاد کانادا از رشدی که باید داشته باشد بی‌بهره خواهد ماند. در گزارش صندوق بین‌المللی پول و سازمان توسعه و همکاری اقتصادی آمده است اقتصادهایی که در آن‌ها زنان نقش بالاتری دارند، رفاه و استانداردهای زندگی بالاتر است. یکی از اقداماتی که دولت باید انجام دهد، تاسیس مرکز تجاری زنان در سرتاسر کانادا است که می‌تواند تمامی خدمات ضروری را در اختیار زنان شاغل و کارآفرین قرار دهد.

در واکنش به گزارش گروه ویژه، نخست‌وزیر کانادا وعده داده در تمام ایالت‌های این کشور مراکز کمک مالی و خدماتی برای زنان کارآفرین تاسیس کند. همچنین هر سال اجلاس ملی اقتصادی زنان با هدف شناسایی استعدادهای کارآفرینی در بین زنان برگزار می‌شود. دولت با هدف تشویق فرهنگ کارآفرینی جایزهء نوآوری زنان کانادا را برای زنان کارآفرین در نظر گرفته و مراکز تحقیقاتی را برای شناسایی نیازهای این زنان و تامین این نیازها تاسیس می‌کند. یکی از اهداف فعالیت اقتصادی زنان، صادرات کالا و خدمات است. دولت کانادا برای تحقق این هدف قصد دارد در سفرهای تجاری برای انعقاد قراردادهای صادرات زنان را نیز شرکت دهد.

در بودجهء سال ۲۰۰۶، بیش از ۵۰۰ میلیون دلار برای ارایهء خدمات به زنان کارآفرین و شاغل که نوزاد دارند در نظر گرفته شده است. با این بودجه ۴۸ هزار مرکز نگهداری از کودکان زنان یاد‌شده تاسیس می‌شود. همچنین برای کمک به آغاز به کار شرکت‌ها و کسب و کارها توسط زنان، ۲۷۰/۲ میلیارد دلار در نظر گرفته شده است. در حال حاضر بنیاد زنان کارآفرین کانادا در حال بررسی بهترین شیوه‌های تشویق کارآفرینی در سطح جهان است تا از آن برای گسترش کارآفرینی زنان در کانادا استفاده کند. به اعتقاد کارشناسان این بنیاد، زنان کارآفرین باید گروهی خاص با ویژگی‌های منحصر به فرد والگوهای رشد اقتصادی خاص خود تلقی شوند و با این پیش فرض به حل مشکلات آن‌ها و زمینه‌سازی برای رشد ایشان اقدام شود. در این تحقیق به ویژگی‌های کارآفرین‌های زن به عنوان گروهی مجزا و خاص به شکل زیر اشاره شده است:

‌- ‌زنان کارآفرین تعهدی بسیار عمیق به جامعهء محلی خود دارند به ویژه در زمینهء استخدام نیرو،

-آن‌ها خود را در مرکز شرکت و کسب و کار می‌دانند و گروه‌های کاری را در حاشیه می‌بینند،

- زنان یاد شده به زندگی خصوصی و خانوادگی خود توجهی قابل ملاحظه دارند به همین دلیل حمایت از آن‌ها در هنگامی که دارای فرزند می‌شوند، بسیار ضروری است،

- زنان کارآفرین در کانادا نسبت به مردان دیدگاه بلندمدت‌تری دارند در نتیجه سوددهی کسب و کار آن‌ها در سال‌های اولیه پایین اما در سال‌های بعد بسیار چشمگیر است،

- این زنان شبکهء گسترده‌تری از ارتباطات برقرار می‌کنند در نتیجه در هنگام بحران گزینه‌های بیش‌تری برای غلبه بر مشکلات دارند،

- آن‌ها از همین ارتباط‌ها برای توسعهء کسب و کار خود به بهترین وجه بهره می‌برند و در نتیجه در بلندمدت سوددهی آن‌ها بسیار بالاتر از مردان است و سودی که ایجاد می‌کنند پایاتر است،

- زنان در اقتصاد کانادا همچنان از تبعیض جنسیتی رنج می‌برند و این تبعیض خود را در دسترسی آن‌ها به اعتبارات بانکی، آموزش، اطلاعات، تکنولوژی و... نشان می‌دهد،

- نقش دوگانهء زنان به عنوان کارآفرین و محور خانواده به این معناست که آن‌ها در مقایسه با مردان وقت کم‌تری برای شرکت در دوره‌های آموزشی و حفظ رقابت‌پذیری خود در تجارت دارند و

- زنانی که در ابتدای کارآفرینی هستند در مقایسه با مردان بسیار بیش‌تر توصیه‌ها و نصیحت‌ها را از دیگر زنان کارآفرین می‌پذیرند در حالی که در بین مردان چنین وضعیتی مشاهده نمی‌شود.

یکی از واقعیت‌های تلخ در مورد کارآفرینی زنان در کانادا این است که هنوز هم بانک‌ها هنگام ارایهء‌تسهیلات به زنان، توانایی بازپرداخت آن‌ها را با دقت بسیار بالاتری نسبت به مردان مورد ارزیابی قرار می‌دهند. به این ترتیب آن‌ها از یکی از مهم‌ترین عوامل برای استقلال مالی، کمک به اقتصاد و ایجاد اشتغال تقریبا بی‌بهره هستند.

● نگاه دقیق‌تر

با آن که علیه زنان در اقتصاد کانادا تبعیض‌هایی اعمال می‌شود، رشد تعداد کارمندان و کارآفرین‌های زن در این کشور بسیار چشمگیر بوده است. طی ۱۵ سال گذشته تعداد کارمندان زن ۳۰ درصد رشد کرده که دو برابر نرخ مربوط به مردان کانادایی است. همچنین در این مدت تعداد کسب‌و‌کارهایی که زنان راه انداخته‌اند ۶۰ درصد بیش‌تر از تعداد مربوط به مردان رشد کرده است. برای درک دقیق‌تر انگیزهء زنان از گرایش به کارآفرینی و اشتغال باید به ساخت کسب و کارهای زنان کانادایی نگاهی عمیق‌تر بیندازیم. در این کشور اکثر شرکت‌ها و کسب و کارها کوچک و متوسط هستند و نکتهء جالب توجه این که آن دسته از این شرکت‌ها که توسط زنان تاسیس شده و اداره می‌شوند عموما یک نفره هستند و طی ۱۵ سال گذشته رشد سالانه چهار درصد داشته‌اند. علت اصلی این امر گرایش زنان به تکنولوژی‌های جدید و جدا شدن از شکل‌های سنتی اشتغال است.

در بین مردان، پس از اتمام تحصیلات، گرایش اصلی، اشتغال در شغل‌هایی است که جنبهء کارآفرینی ندارند. این در حالی است که زنان به علت نیاز کم‌تر به حقوق و پول گرایش به سوی کارآفرینی بیش‌تر است. این قشر از جامعهء کانادا عموما به سرعت سرمایه و تجربهء لازم برای کارآفرینی را پس از یک دوره کار برای دیگری کسب می‌کند و شخصا به ایجاد درآمد می‌پردازد.

در حال حاضر در جامعهء کانادا متوسط سن زنان کارآفرین ۴۱ سال است، اما با افزایش سن دو جنس تعداد کارآفرین‌های زن بسیار بالاتر از مردان کارآفرین می‌شود. همچنین سطح تحصیلات زنان کارآفرین در این کشور نسبت به دو دههء پیش بسیار بالا رفته است. از سال ۱۹۹۰ تاکنون هر سال ۱۰ درصد بر تعداد زنان کارآفرین دارای مدرک دانشگاهی افزوده شده است که دو برابر نرخ مربوط به مردان است.

در سال ۲۰۰۴ یک چهارم زنان کارآفرین تحصیلات دانشگاهی داشتند. واضح است که سطح بالاتر تحصیلات باعث می‌شود شغل‌های بهتری نصیب فرد شود. به این ترتیب طی یک دهه گذشته تعداد زنان با حقوق بالا در کانادا هر سال ۲/۷ درصد افزایش یافته است. این در حالی است که نحوهء برخورد با زنان کارآفرین و مشغول به کار شبیه نحوهء برخورد با مردان نیست و این امر باعث نارضایتی زنان شده است.

● حوزه‌های کارآفرینی زنان

افزایش سطح تحصیلات زنان باعث شده آن‌ها امکان اشتغال به کارهای تخصصی را پیدا کنند. در حال حاضر زنان با تحصیلات دانشگاهی در کانادا به سمت حرفه‌هایی نظیر علوم، تجارت و امور مالی، مشاورهء مدیریت، حسابداری و تبلیغات گرایش پیدا کرده‌اند. همچنین شغل‌های تخصصی در حوزهء خدمات بهداشتی و درمانی نیز مورد توجه زنان بوده است. به علت پیر شدن جمعیت کانادا، اشتغال زنان به این شغل‌ها بسیار ضروری و مفید خواهد بود. یکی از سوء‌تفاهم‌ها دربارهء کسب‌و‌کارهایی که زنان ایجاد می‌کنند این است که تصور می‌شود این کسب و کارها مخصوص مشتری‌های زن است. واقعیت این است که تنها ۲۲ درصد کسب و کارهایی که زنان به وجود آورده‌اند مشتری زن‌دارند. همچنین در کانادا ۲۲ درصد زنان کارآفرین در این کشور به دنیا نیامده و مهاجر هستند. رقم مربوط به مردان ۲۵ درصد است، اما به تدریج این اختلاف در حال کم شدن است زیرا طی یک دههء گذشته میزان کارآفرینی زنان مهاجر ۳۰ درصد بالاتر از مردان مهاجر ساکن در کانادا بوده است. از سوی دیگر زنان مهاجر از سطح تحصیلاتی بالاتری نسبت به متوسط جمعیت کانادا برخوردارند. زنان مهاجر پس از چند سال زندگی در این کشور با درک شرایط تجاری آن به سرعت دست به کار شده و کسب و کاری راه می‌اندازند.

نکتهء جالب توجه دیگر این که رشد درآمد زنان مجرد کارآفرین طی پنج سال گذشته بیش از ۶۵ درصد بوده است در حالی که رشد درآمد زنان متاهل کارآفرین تنها ۱۸ درصد بوده است، ۳۲ درصد زنان مشغول به کار در کانادا منبع درآمد دیگری جز کار خود ندارند. ۴۰ درصد آن‌ها از درآمد همسر خود نیز بهره می‌برند و ۲۸ درصد نیز دارای منابع درآمدی دیگر هستند. در بین ۲۰ کشور صنعتی جهان، سهم زنان در خوداشتغالی کلی، در کانادا بالاترین میزان است و پس از آن ایالات متحده، سوئیس، فرانسه، استرالیا و فنلاند قرار دارند. در کانادا انگیزهء اصلی زنان در خوداشتغالی و کارآفرینی، دستیابی به استقلال مالی، انعطاف ساعات کاری، اثبات توانمندی خود، مشغول بودن و در نهایت کسب درآمد بالاتر است.»