چرا فارغ التحصیلان نفت به مهاجرت فکر می کنند در حالیکه آرزوی کار در شرکت ملی نفت را دارند

تعداد دانشجویانی که در دانشگاه­های کشور مهندسی نفت و گاز می­خوانند زیاد نیست اما در عوض، بازار کار ایران به متخصصان نفت زیادی احتیاج دارد. البته در آگهی­ های استخدامی شرکت ملی نفت، تعداد مهندسان مورد نیاز نفت و گاز نسبت به مهندسی­های دیگر از جمله مهندسی مکانیک، شیمی، عمران یا حسابدار، خیلی زیاد نیست اما باز هم نیازهای صنعت نفت و گاز کشور به تعداد بیشتری از فارغ­التحصیلان فعلی مهندسی نفت و گاز احتیاج دارد. با این حال، بسیاری از دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی برای ادامه تحصیل، پژوهش یا کار تخصصی کشور به ترک می­کنند  دکتر علی وطنی معاون پژوهشی و آموزشی انستیتو نفت دانشگاه تهران، استاد دانشجویان مهندسی نفت در دانشگاه­های تهران، صنعتی شریف، صنعت نفت، فردوسی مشهد، صنعتی امیرکبیر و صنعتی سهند بوده است. او در گفت­وگو با «تازه ­های انرژی» می­گوید: «من در بسیاری از دانشگاه­هایی که دانشجوی نفت تربیت می­کنند تدریس کرده ­ام و متاسفانه می­بینم اغلب دانشجویان ما وقتی به مقطع کارشناسی ارشد می­رسند، تقاضای رفتن می­کنند. بخصوص آن دسته که از دانشجویان که به مقطع کارشناسی ارشد و دکتری می­رسند و چند سال در یکی از مراکز صنعت نفت کار می­کنند، عمدتا موفق به گرفتن پذیرش از خارج از کشور می­شوند و کشور را ترک می­کنند. واقعیت این است که آنهایی که می­مانند به خاطر تعلقات شخصی خود به کشور و اصرار خانواده ­هایشان مانده­اند.»



مهدی دانشجوی سابق دانشگاه صنعتی شریف می­گوید: «در رشته مهندسی نفت رقابت نسبت به رشته های دیگر کمتر است و متقاضیان مقطع دکتری کمتری دارد، بنابراین دانشجویان ایرانی راحت­تر می­توانند از دانشگاه­ها پذیرش بگیرند.» او از شرایط کاری مهندسان نفت در کشور می­گوید: «فارغ­التحصیلان نفت انتخاب­های خیلی محدودی برای اشتغال دارند. معمولا شرکت­های نفتی دولتی هستند و شرکت­های خصوصی در زمینه­های پژوهشی و مشاوره­ای نفت کار می­کنند که حقوق کمی پرداخت می­کنند. مهندسان نفت در داخل ایران اغلب اپراتور هستند. تکنولوژی و ابزار نفتی بسیار گران­قیمت است و شرکت­های خارجی آن را به ایران می­آورند و اغلب این شرکت­ها هم مهندس نفت خارجی دارند.»


چه دانشگاه­هایی مهندس نفت و گاز تربیت می­کنند؟

نفت از هنگامی که کشف می­شود تا وقتی که برای سوختن به کار می­رود یا محصولات مختلفش پس از پالایش به دست مصرف­کننده می­رسد، فرایندهای مختلفی را پشت سر می­گذارد و مهندسان رشته­های مختلف در این فرایند شرکت دارند. به طور کلی، فعالیت­ها در زمینه نفت به دو عملیات بالادستی و پایین­دستی نفت تقسیم می­شود. عملیات بالادستی به عملیات اکتشاف نفت و گاز تا مرحله­ای که نفت و گاز پس از بیرون آمدن از چاه­های نفت تفکیک می­شوند، می­گویند. عملیات پایین­دستی نیز به عملیاتی گفته می­شود که از مرحله تفکیک نفت و گاز تا وقتی که محصولات به دست مشتری خرد می­رسد، روی مواد خام انجام می­شود. امروزه بیش از ۷ میلیون فرایند در صنعت نفت و گاز وجود دارد که ۱۸۰۰ محصول تجاری باارزش از آنها به دست می­آید. اکتشاف، استخراج، بهره­برداری، حفاری، مهندسی تاسیسات سرچاهی، انتقال همزمان آب و نفت و گاز با خط لوله و جداسازی آنها از از یکدیگر، عمده عملیات بالادستی صنعت نفت هستند که برای هر مرحله، دانش مهندسان رشته­های مختلف لازم است. مراحل پایین­دستی گاز شامل انتقال گاز به خشکی، شیرین­سازی گاز و جداسازی ترکیبات ناخالص گاز است و تقریبا همین مراحل نیز در عملیات پایین­دستی نفت صورت می­گیرد. مراحل پالایش نفت و گاز نیز مراحل بسیار پیچیده­ای است که در پالایشگاه­ها انجام می­گیرد. بنابراین در صنعت نفت و گاز، متخصصان بسیار زیادی نیاز است که پیچیده­ترین فرایندهای ممکن روی مواد را انجام دهند و تعدادی از آنها مهندس نفت و گاز هستند اما به نظر می­رسد، تربیت چنین متخصصانی چندان مورد توجه مدیران نفتی و نیز مدیران آموزش عالی کشور نبوده است و به جز در چند دانشگاه محدود، تربیت نیروی انسانی نفت و گاز انجام نمی­شود

مهمترین دانشگاهی که در سالهای پیش از انقلاب اسلامی در زمینه تربیت دانشجو فعالیت می­کرد، دانشگاه صنعت نفت بود. این دانشگاه چند شعبه در شهرهای خوزستان و یک شعبه هم در تهران دارد و از قدیمی­ترین واحدهای دانشگاهی نفت محسوب می­شود. اما علاوه بر دانشگاههای صنعت نفت، دانشگاه تهران و به تازگی دانشگاه صنعتی شریف، هیچ دانشگاهی همت نکرده است مرکزی تخصصی برای تربیت مختصصان نفت که از مهمترین نیازهای دانشگاهی کشور بوده است، تاسیس کند.

تا سال ۱۳۷۹ تنها در دانشگاه صنعت نفت رشته مهندسی نفت تدریس می­شد. تا پنج سال پیش هم رشته مهندسی گاز در دانشگاه­های ایران نبود و تنها به صورت رشته مهندسی شیمی با ده واحد دروس تخصصی به نام گرایش مهندسی گاز وجود داشت. در حال حاضر تنها دانشگاه صنعت نفت رشته مهندسی گاز را تاسیس کرده است. در دانشگاه صنعت نفت رشته فرآوری و انتقال گاز در مقطع کارشناسی ارشد نیز تاسیس شده است. سالهاست که در این دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی مخازن هیدروکربوری نیز دانشجو پذیرش می­شود.

دانشگاه تهران یکی از دانشگاه­هایی است که سالها در زمینه تربیت نیروی انسانی متخصص و دانشگاهی صنعت نفت کشور تلاش کرده است. در این دانشگاه با سرمایه­گذاری شرکت ملی نفت، انستیتو نفت نیز تاسیس شده است که از مراکز تحقیقاتی مهم ایران در زمینه مهندسی نفت و گاز است. در دانشگاه تهران سالها مهندسی نفت به عنوان یکی از گرایشهای مهندسی شیمی تدریس می­شد. دانشگاه صنعت نفت طبق قوانین وزارت علوم در سال ۱۳۶۶ نمی­توانست دانشجوی کارشناسی ارشد بگیرد. بنابراین مجوز پذیرش دانشجو در این مقطع را دانشگاه تهران با همکاری دانشگاه نفت آبادان گرفت و از همان موقع در مقطع مهندسی مخازن هیدروکربوری دانشجو پذیرفت. امسال دانشگاه تهران مجوز پذیرش دانشجو در رشته حفاری و بهره­برداری نفت را نیز کسب کرده است. در مقطع کارشناسی مهندسی نفت امسال دومین سالی است که دانشجو در دانشگاه تهران پذیرفته می­شود. برای سومین سال متوالی نیز فارغ­التحصیلان دکتری مهندسی نفت به بازار کار و پژوهش راه یافته­اند. در این دانشگاه در رشته حفاری و بهره­برداری نفت هم دانشجوی کارشناسی ارشد پذیرفته می­شود.

دانشگاه صنعتی شریف هم در سالهای اخیر همکاری خود را با صنعت نفت افزایش داده است. بنا به همین همکاری، ساختمان جدیدی در دانشگاه ساخته شد و دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه شریف به دانشگاه مهندسی شیمی و نفت تغییر نام داد. در این دانشگاه علاوه بر دانشجوی کارشناسی مهندسی نفت، دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی مخازن هیدروکربوری هم پذیرفته می­شود.



دانشگاه صنعتی امیر کبیر نیز در مقطع کارشناسی ارشد، دانشجوی مهندسی نفت می­پذیرد. در دانشگاه صنعتی سهند در تبریز هم کارشناسی ارشد مهندسی نفت پذیرفته می­شود. همچنین در دانشگاه آزاد اسلامی در واحدهایی چون واحد علوم و تحقیقات، واحد گچساران، واحد ماهشهر و واحد امیدیه دانشجوی رشته مهندسی مخازن هیدروکربوری پذیرفته می­شود. دانشگاه فردوسی مشهد هم در رشته فراوری و انتقال گاز در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو تربیت می­کند.

با وجود رشته­های مختلف مهندسی صنعت نفت در دانشگاه­های کشور، هنوز کمبود نیروی متخصص در صنعت نفت و گاز کشور احساس می­شود. دکتر علی وطنی در این باره می­گوید: «در همه رشته­های بالادستی و پایین­دستی نفت و گاز به شدت نیازمند متخصصان هستیم. تعداد استادان رشته­های بالادستی نفت بسیار محدود است و استادان در بسیاری از دانشگاه­ها چرخشی هستند و همین­ها استادان در دانشگاه آزاد نیز تدریس می­کنند.» به گفته او پیچیده­ترین رشته­های مورد نیاز صنعت نفت، مهندسی مخزن است. وطنی می­گوید: «مخزن در اعماق زمین است و یکی از پیچیده­ترین فرایندها را نیاز دارد. نرم­افزارهای این رشته نیز تجاری و بسیار گران­قیمت و در اختیار کشورهای محدودی است. ظرفیت­های دانشگاه­های کشور در برابر حجم عظیم منابع نفت و گاز بسیار معدود است. همچنین، حفاری یکی از رشته­هایی است که در آن بسیار نیاز به متخصص داریم و متاسفانه در دانشگاه­های کشور نیز تعداد استادان این رشته به تعداد انگشتان یک دست است.»

در رشته بهره­برداری چه نفت و چه گاز، به تعداد میادین، چاه­ها، تاسیسات سرچاهی و شیفت­های کاری این چاه­ها پرسنل نیاز است. معاون پژوهشی و آموزشی انستیتو نفت دانشگاه تهران می­گوید: «بهره­برداری بسیار طاقت­فرساست. در برخی چاه­ها، پرسنل باید ساعت­ها با کشتی به چاه­ها بروند. در بسیاری از این میادین، حتی از تاسیسات مخابراتی نیز نمی­توان استفاده کرد و مهندسان بهره­برداری این چاه­ها، حتی هفته­ها نمی­توانند با خانواده خود تماس تلفنی داشته باشند. خوردگی، نبود ایمنی، سر و صدا، آلودگی­های زیست­محیطی و اخیرا گرد و غبار منطقه تاسیسات سرچاهی از مشکلاتی است که این مهندسان را بسیار اذیت می­کند.»

پژوهشگران و اعضای هیات علمی صنعت نفت و گاز برای بقای خود باید مقالات علمی در مجلات معتبر بین­المللی منتشر کنند. به گفته معاون انستیتو نفت، همه استادان دانشگاه و محققان نفتی ایرانی به وسیله همین مقالات در تمام دنیا شناخته­شده هستند و شرکت­های بزرگ نفتی و دانشگاه­های معتبر دنیا آنها را می­شناسند و شبانه­روز فعالیت­های آنها را تعقیب می­کنند: «شرکت­ها و دانشگاه­های دنیا با اینترنت به خانه محققان ما نفوذ کرده­اند و همیشه به نیروهای پژوهشی و دانشگاهی ما پیشنهاد می­دهند که به خارج از کشور بروند و با مجهزترین دستگاه­ها و مجرب­ترین دستیاران فعالیت خود را دنبال کنند.» کمبود پروژه­های تحقیقاتی نیز از مشکلات پژوهشگران این رشته است. وطنی می­گوید: «محققان ما گاهی احساس ­می­کنند که پروژه تحقیقاتی از صنعت نفت به آنها پیشنهاد نمی­شود. مثلا در انستیتو نفت که پس از پژوهشگاه صنعت نفت بزرگترین مرکز تحقیقات بالادستی نفت است، قرار شده است که با گرفتن پروژه­های تحقیقاتی بودجه برای ساخت آزمایشگاه­ها تامین شود اما اخیرا در تغییرات نظامنامه شرکت ملی نفت آمده است که مراکز تحقیقاتی خارج از ملی نفت در لایه­های بعدی تخصیص پروژه­های نفتی قرار بگیرند. این کار به صلاح کشور نیست. وقتی محقق ببیند که دارد هرز می­رود و از او استفاده نمی­شود، چاره­ای جز مهاجرت ندارد. این افراد را با هیچ حقوقی هم نمی­شود ارضا کرد و نگه داشت.»

منابع:حرا-پیام نفت-نفت نیوز-بولتن نیوز